Soderbergh televizyon dizisi The Knick ile son günlerde evimizin baş köşesine yeniden yerleşti. Henüz 29 yaşındayken çok kısıtlı bir bütçeyle çektiği ve Cannes’da Altın Palmiye alan ilk filmi Sex, Lies and Videotape ise, tam 25 yıl önce bugün gösterime girmişti. Bu efsanevi filmi hatırlatmak istedik.

Her ne kadar filmin adı pornografik çağrışımlar yapsa da bu film aslında dört karakteri derinlemesine inceliyor. Filmde çıplaklık yok, seks hakkında bol bol konuşulmasına rağmen belirli bir seks sahnesi de içermiyor. 1989 Altın Palmiye ödüllü, senaryo yazarlığını ve yönetmenliğini Steven Soderbergh’in yaptığı Sex, Lies and Videotape düşük bütçeli bağımsız bir film örneği. Bu filmde özel efektler yok, birkaç mekanda geçiyor, ve az sayıda oyuncu bulunuyor. Filmin müziklerini Red Hot Chilli Peppers’ın ve Captain Beefheart’ın eski davulcusu ve Soderbergh’in daha sonra yönettiği Traffic’in ve elbette şu sıralar yayında olan dizi The Knick’in de müziklerini besteleyen Cliff Martinez yapmıştı.

Bilmeyenler ya da hatırlamak isteyenler için filmin hikâyesini kısaca anlatayım; Graham (James Spader) uzun bir aradan sonra Baton Rouge, Louisiana’ya geri döner. Bir gece eski okul arkadaşı John (Peter Gallagher) ve önceden hiç tanışmadığı karısı Ann’in (AndieMacDowell) evinde misafir olur. Ann, Graham’in kendisine ev bulmasına yardımcı olur, bu süreçte birbirlerini tanırlar. Ann, zaman içinde Graham’in iktidarsız olduğunu ve seks hakkında konuşan kadınları videoya çekme fetişini öğrenir. Bu durum Ann’i çok rahatsız eder. Diğer yandan John’ın, Ann’in hiç anlaşamadığı kızkardeşi Cynthia (Laura San Giacomo) ile ilişkisi vardır. Graham, Cynthia’nın ilgisini çeker ve Cynthia Graham’e kendisini konuşurken ve mastürbasyon yaparken videoya çekmesine izin verir. Ann, John’ın kendisini aldattığını öğrenince Graham’in evine gidip kendisini de videoya çekmesi için ısrar eder. Bu seans Graham ve Ann’in öpüşmesi ve Graham’in kamerayı kapatmasıyla son bulur. Cynthia John’la olan ilişkisine son verir ve kardeşiyle barışır. Ann, John’ı terk edip Graham’le birlikte olmaya başlar.

Okuduğunuz üzere filmin çok hareketli bir hikayesi yok. Bununla birlikte karakterler ve hikayeyi anlatım tarzı son derece derinlikli. Karakterlerin arasındaki iletişim daha doğrusu olmayan iletişim ustaca anlatılıyor.

Açılış sekansına bakalım; film Graham otobanda Baton Rouge’a doğru ilerlerken açılır, böylece bir yolculuğun hikayesini izleyeceğimize işaret eder. Ardından Graham’i benzin istasyonunun tuvaletinde traş olurken, kıyafetlerini değiştirirken görürüz, böylece ana karakterin yersiz yurtsuz olduğunu, bir otelde dinlenmek yerine yolda olmayı tercih ettiğini görürüz. Filmin ilk diyaloğu ise Ann’in sesinin dış ses olarak verilmesiyle duyulur “Çöp!”. Ann, terapisti Dr. Flick’e (Ron Vawter) çöpün birikmesiyle ilgili endişelerini anlatmaktadır. Graham’in görüntüleriyle Ann’in sesinin birlikte işlemesi bize filmin bireylerin iletişim sorunlarını yorumlayacağı ile ilgili ilk ipucunu verir. Film boyunca karakterlerin kopuk ve rastlantısal iletişimi süresince de görüntüler ve ses üst üste bindiriliyor zaten.

Ann, izlediğimiz terapi seansında, kocasıyla arasının iyi olduğunu ancak ona dokunmak istemediğini söyler. Acaba Ann’in bahsettiği “çöp” seks ya da temas olabilir mi? Dr. Flick mastürbasyondan bahsettiğinde Ann gülerek konuyu geçiştirir, “Bir kere denedim, bana çok aptalca geldi,” der. Ann’in konuşmaları seks konusundaki rahatsızlığını ima etmesinin yanı sıra herhangi bir insani yakınlaşmadan da ne kadar uzak olduğunu gösterir.

John öte yandan, fiziksel hazzı başkalarında- adını koyacak olursak Ann’in kızkardeşi Cynthia’da bulmaktadır. John’ın Cynthia ile ilişkisinin Ann’in tavrının bir sonucu mu yoksa çapkın bir kocanın normal davranışı mı olduğunu anlamak zor. Ama nihayetinde karakterlerin yakınlaşmayla ilgili bir derdi olduğu kesin. Ann’in tersine John’ın fiziksel temas ile bir sorunu yok. Bununla birlikte John’ın kadınlarla yaşadığı tek yakınlık seksten ibaret. John ve Cynthia’nın ilk sahnesinde, John Cynthia’nın bardaki işinden ayrılmasını ister. Cynthia’nın müşterilerle yakın olmasını istememekte, diğer adamların ona bakıp onu arzulamasından rahatsız olmaktadır. Daha sonra Ann’den de evlendikten sonra işinden ayrılmasını istediğini öğreniriz. John, kadınlara malı gibi davranmaktadır. Hayatındaki kadınların onunla ilişkisi dışında bir kimliği olmasına müsaade etmez. Duygusal anlamda onlarla iletişim kurmak için hiç çaba harcamaz. Ama metresine ve karısına emirler yağdırmaya kendinde hak görür.

Bununla birlikte John’ın tercihleri enteresandır. Cynthia bağımsız ve özgüvenli bir kadın olarak duygusal bir yakınlık kurmadan fiziksel bir ilişkiyi yaşayan, diğer yandan kocasıyla yatarak kızkardeşinden bir anlamda intikam alan bir karakter. John’ın ilişkiyi kontrol etmesine izin vermez. Buluşulacak zamana canı istediğinde o karar verir. İşini bırakıp John’ı eğlendirmek yapacağı en son şeydir.

Ann, Graham’in seks hakkında konuşan kadınları videoya çekme hobisini öğrendiği zaman tedirgin olur. Tedirginliğinin sebebi seks hakkında videoların kaydedilmesi midir yoksa görüntülenen tarafın mahremiyetini ve iç dünyasını açması mıdır acaba?

Ann olanları anlatmak için kız kardeşi Cynthia’ya telefon ettiğinde aralarında ilginç bir diyalog geçer;

Ann: Bu konu hakkında konuşmak istemiyorum.
Cynthia: İyi de beni niye aradın o zaman?
Ann: Bilmiyorum.

Ann konuşmak istemediğini söylemekle birlikte sonuçta kızkardeşine telefon eder, iletişim kurmak için çaba harcamakla birlikte, temas konusunda başarısızdır, çünkü ne istediğini bilmemektedir.

Filmin temiz ve kirliye yaklaşımı da izleyicileri kendi yalanlarıyla yüzleşmeye çağırıyor. İki kız kardeş arasındaki karşıtlık birinin temizlik delisi olması diğerinin ise bitkilerle toprakla oynaması olarak açıkça veriliyor. Bununla birlikte, Cynthia çamurla, toprakla uğraşıp saksıya bitki dikerken aslında bir canlıya hayat verir. Ann’in temizlik anlayışı ise hijyeni sağlama çabasından daha çok obsesif-kompulsif nevroz olarak yansır. Cyhthia’nın kirlenmekten çekinmemesi, konuşmaya müsait olması, yapıcı ve neredeyse doğurgan bir hal olarak yansıtılırken, Ann’in konuşmaktan kaçınması, tertemiz şartlı şurtlu yaşantısı, steril ilişkileri, hayatını ve kalbini de bir toz beziyle silip götürmüş gibi.

Soderbergh’in de çeşitli röportajlarda ve filmle ilgili yayınladığı senaryo, günlük karışımı kitabında da belirttiği gibi filmin sonu belirsiz olarak kalıyor. Yolculuğun sürdüğünü en azından Graham ve Ann’in duvarlarını yıkma yolunda olduğunu görüyoruz.

Toparlayacak olursam, bu film iletişim, yakınlık ve bunların arasındaki bağ hakkında. Filmin en dikkat çekici yanlarından biri karakterlerin arasındaki iletişimsizliğe işaret eden konuşmalar; Ann terapistiyle konuşuyor, Cynthia ve Ann telefonda konuşuyorlar, Graham seks hakkında konuşan kadınları videoya kaydediyor ama bunca konuşmaya rağmen hiçbir iletişim kurulmuyor.

Filmin adında da işaret edildiği gibi, video kamera, yalanlar ve karakterlerin iletişimsizliğini göstermektedir. Cynthia için video kayıt seansının yapaylığı bir idraka yol açar. John’la ilişkisini bitirip, kızkardeşiyle ilişkisini toparlamanın ve hayatına devam etmenin zamanı gelmiştir. Ann için Graham’in kamerası tarafından görüntülenmek duygusal bir boşalma.

Belki de yönetmen bizleri kendimizle yüzleşmeye davet ediyor ve DVD’yi kapatıp ya da sinemada izliyorsak, salondan dışarı çıkıp hayatımıza devam etmemizi söylemeye çalışıyor.

Referans: Soderbergh, Steven (1990) Sex Lies and Videotape, faber and faber, London-Boston